Ένα άλλο οίκημα της εποχής που διασώζεται μέχρι σήμερα είναι η διώροφη κατοικία του ζωγράφου Ουβέρτου Αργυρού στην οδό Αθ. Αργυρού. Παρά το ότι η διακόσμηση της όψης ακολουθεί την κλασικιστική αντίληψη η κεντρική προεξοχή στον όροφο αντανακλά την τοπική παράδοση των σαχνισιών. Ανακαινίστηκε πρόσφατα και στεγάζει τα γραφεία της Τοπικής Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων. Από το ολοκαύτωμα των Σερρών το 1913 σώθηκαν, από τα 6.000 σπίτια της πόλης, μόνο τα 1.500, ενώ το εμπορικό της κέντρο καταστράφηκε ολοσχερώς. Η ανάγκη ανοικοδόμησης του κατεστραμμένου κέντρου για τη στέγαση χιλιάδων οικογενειών ήταν επιτακτική. Μετά από προσπάθειες της τότε δημοτικής αρχής συγκροτήθηκε μια επιτροπή που αποτύπωσε το σύνολο της καμένης πόλης φτιάχνοντας έτσι το πρώτο κτηματολόγιο στην Ελλάδα. Σύγχρονοι μελετητές της ιστορίας της ελληνικής πολεοδομίας έχουν επισημάνει ως ιδιαίτερα σημαντικό το εγχείρημα του επανασχεδιασμού του εμπρησθέντος τμήματος της πόλης . Η αξία του έγκειται μεταξύ των άλλων και στην πρωτοποριακή για την εποχή του εφαρμογή της έννοιας του αστικού αναδασμού, έννοιας που λίγο αργότερα χρησιμοποιήθηκε και για τον επανασχεδιασμό του κατεστραμμένου από την πυρκαγιά κέντρου της Θεσσαλονίκης.

 

Επιπλέον ο σχεδιασμός αυτός βοήθησε ιδιαίτερα στη διαμόρφωση της μεσοπολεμικής εικονογραφίας της πόλης, όταν ορθοπόδησε οικονομικά από τις αλλεπάλληλες καταστροφές. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα αξιόλογα κτίρια κτίσθηκαν στην πυρίκαυστη ζώνη μεταβάλλοντας ραγδαία την προηγούμενη κατάσταση . Η μεσοπολεμική εικόνα που διέσωσαν οι πηγές παρουσιάζει μια πόλη με ρυμοτομία πάνω σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ν. Τσακίρη και κτίσματα αρχιτεκτονικής μορφολογίας που επιμένουν σε ένα απλοποιημένο εκλεκτικιστικό λεξιλόγιο με ενισχυμένη την παρουσία του Αθηναϊκού νεοκλασικισμού, που επιβεβαιώνουν τις αισθητικές επιλογές της τότε αστικής τάξης.

Σήμερα στη πόλη των Σερρών, ως επακόλουθο της ραγδαίας μεταπολεμικής οικοδομικής ανάπτυξης, σώζονται λίγα αξιόλογα μεσοπολεμικά κτίρια τα σημαντικότερα των οποίων είναι: Το σπίτι του Μαλλιού . Κτίσθηκε το 1927 στην οδό Ι. Δραγούμη με τη χαρακτηριστική γωνιακή ημικυκλική απόληξη και τον ασκεπή εξώστη αναδεικνύει τη διαγώνια κατεύθυνση στη σύνθεση των όγκων του και έχει πρόσφατα ανακαινιστεί. Η οικία του γιατρού Χρ. Παπαβασιλείου στην πλατεία Ελευθερίας κτίζεται στα 1929 με αρχιτέκτονα τον Ξ. Αιγίδη αντανακλώντας τον κλασικισμό της διπλανής Εθνικής Τράπεζας. Διατηρείται με φροντίδα των ιδιοκτητών του σε αρίστη κατάσταση .

Το κτίριο του 1ου Γυμνασίου Σερρών στους πρόποδες του Κουλά, από τα πρώτα κτίρια στην πυρίκαυστο ζώνη, θεμελιώνεται με επισημότητα το 1926 από τον Σερραίο γυμνασιάρχη Δ. Μισυρλή και εγκαινιάζεται το 1929. Η τυπολογία του κτιρίου με την έμφαση στον κεντρικό άξονα και την εισέχουσα είσοδο με τους τέσσερις πεσσούς παραπέμπει στο κτίριο του Διοικητηρίου Σερρών, απογυμνωμένο όμως από το εκλεκτικιστικό μορφολογικό του ένδυμα. Η διάταξη και ο μορφολογικός χειρισμός των ανοιγμάτων αναφέρονται στον μοντερνισμό, ενώ η ευρύχωρη εξωτερική σκάλα προσδίδει μνημειακό χαρακτήρα στο σύνολο. To κτίριο της Εθνικής Τράπεζας επιβάλλεται στην κεντρική πλατεία Ελευθερίας με το κλασικιστικό μορφολογικό του ιδίωμα. Το υπερτονισμένο πρόστυλο της εισόδου του με τους τέσσερις ογκώδεις πεσσούς συνιστά το κυρίαρχο στοιχείο της σύνθεσης.

Κτίσθηκε το 1928, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Ξ. Αιγίδη, χαρακτηριστικό προϊόν της σχεδιαστικής προσπάθειας των μηχανικών της Ε.Τ.Ε. Στο ίδιο κλασικιστικό ύφος αλλά αισθητά μικρότερο σε όγκο το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδας με την λιτή επεξεργασία της όψης του κυριαρχεί διακριτικά στην οδό Μεραρχίας.Το κτίριο της Αγροτικής Τράπεζας απλώνεται στην οδό Ρακιτζή με το ίδιο απλό και ταντόχρονα επιβλητικό ύφους. Η κεντρική είσοδος τονίζεται με προεξοχή του ορόφου και στη γωνία δημιουργείται υποχώρηση όπου τοποθετούνται ορθογώνιοι πεσσοί.

Στα ανατολικά της πόλης με πρωτοβουλία της Δ.Ε.Η. διασώθηκε η παλιά καπναποθήκη της εταιρείας Mediterranean και διασκευάστηκε σε κτίριο γραφείων, διατηρώντας κάποια από τα αρχικά μορφολογικά της στοιχεία . Το σπίτι του εφοροταμία των εκπαιδευτηρίων της πόλης και καπνεμπόρου Σχοινά κτίσθηκε το 1927 (γωνία Ακροπόλεως και Νικ. Φωκά).

Το νεοβυζαντινό ύφος του κτιρίου παραπέμπει σε ανάλογα σύγχρονά του κτίσματα της Θεσσαλονίκης και άλλων βορειοελλαδικών πόλεων . Η εντυπωσιακή έπαυλη του καπνεμπόρου Σπόντη στην οδό Κωνσταντινουπόλεως είναι επίσης κτίσμα του μεσοπολέμου. Στέγασε την εποχή της ακμής του καπνεμπορίου στην πόλη των Σερρών τα γραφεία της καπνοβιομηχανίας "Αυστροελληνική ". Χαρακτηριστική πολυγωνική απόληξη στεγάζει το κλιμακοστάσιο . Έως και τη δεκαετία του 1950 -1960 οι Σέρρες κρατούσαν το "παλιό" χρώμα που έδιναν τα αρχοντικά του μεσοπολέμου. Από τη δεκαετία όμως αυτή έως και σήμερα η φυσιογνωμία της πόλης άλλαξε και πάλι κατά τρόπο ραγδαίο.

Η παλιά πόλη με τα αρχοντόσπιτά της σχεδόν έσβησε. Τα σπουδαία εκείνα αρχιτεκτονήματα γκρεμίστηκαν το ένα μετά το άλλο και στη θέση τους ορθώθηκαν ογκώδεις πολυκατοικίες. Στους ίδιους δρόμους, όπου άλλοτε υπήρχαν, τα όλο καλαισθησία και προσωπικότητα ανώγια και διώροφα σπίτια, με τους καγκελωτούς φράκτες και τους καταπράσινους κήπους, σήμερα υπάρχει η μονοτονία του γκρίζου. Τα λίγα κτίσματα, που παρέμειναν από τύχη στην οδό Ίωνος Δραγούμη, δεν μπορούν δυστυχώς να συνθέσουν μια πειστική εικονογραψία της παλιάς πόλης. Είναι ίσως ζήτημα λίγου χρόνου να εκλείψουν και αυτά. Όσο όμως ακόμη υπάρχουν θα τραβούν σαν μαγνήτης το βλέμμα μας, θα διεγείρουν τη μνήμη μας, θα λάμπουν σαν πρωινές δροσοσταλίδες αναζωογονώντας και εμπλουτίζοντας πολιτιστικά το κτισμένο περίγυρο τους.

Συγγραφέας:
Λίλα Θεοδωρίδου-Σωτηρίου

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Χριστίνα Παπαφράγκου
Ζ. & Ν. Μανδηλιώτης
Λίλα Θεοδωρίδου-Σωτηρίου
Αλέξανδρος Κυπαρίσσης